شواهد و مدارکی از حضور عناصر فرهنگ کورا ارس در قم - وبلاگ لوازم آشپزخانه

به گزارش وبلاگ لوازم آشپزخانه، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری چهارمین نشست تخصصی هجدهمین گردهمایی باستان شناسی روز 18اسفند با ارائه بخشی از فعالیت های اجرا شده در پروژه های نخستین فصل کاوش در گورستان یوسف خان خاوه - کهک، قم، بررسی باستان شناختی مخزن سد آبریز، کهگیلویه و کاوش باستان شناسی در قلعه سانسیز، طارم توسط باستان شناسان برگزار گشت.

سیامک سرلک باستان شناس در ابتدای این نشست به تشریح اقدامات اجرا شده درنخستین فصل کاوش های تپه (گورستان) یوسف خان خاوه پرداخت و گفت: کاوش در این محوطه در پی خاک برداری توسط بیل مکانیکی با هدف فعالیت های زراعی و ساختمانی و برخورد به آثار تاریخی فرهنگی و تعدادی ظروف سفالی شکل گرفت.

او اضافه کرد: با این وصف کاوش های تپه یوسف خان در ابتدا در قالب کاوش های اضطراری شکل گرفت و تعریف شد اما نتایج به دست آمده از کاوش های این محوطه به ویژه در تکمیل، تبیین و تدقیق فرایند توالی گاه شناختی و تحولات فرهنگی دشت قم، موجب تصویب تداوم کاوش در این محوطه، به عنوان یک برنامه پرسش محور و هدفمند و تعریف و تثبیت آن در طرح پژوهشی بلندمدت مصوب پژوهشکده باستان شناسی تحت عنوان پروژه پیش از تاریخ دشت قم، با تأکید بر عصر مفرغ تا آغاز عصر آهن شد.

سرلک شرح داد:کاوش های اضطراری در گورستان یوسف خان خاوه قم، شواهد و مدارک معتبری دال بر حضور عناصر و شاخصه های فرهنگی عصر مفرغ قدیم در شمال غرب ایران، موسوم به فرهنگ ماورای قفقاز قدیم یا فرهنگ کورا ارس را همراه با تأثیرات فرهنگ منطقه ای در دشت قم ارائه کرد.

به گفته او پیش از کاوش های این گورستان، شواهد حضور عناصر فرهنگی عصر مفرغ قدیم مناطق شمال غرب و زاگرس مرکزی (با شاخصه فرهنگ عصر مفرغ موسوم به ماوراء قفقاز قدیم، کوراارس، عصر مفرغ قدیم I و II یانیق تپه، دوره گودین IV) در دوره IIIA محوطه قلی درویش شناسایی شده بود لیکن به جز شواهدی از سنت های سفالی، هیچ مدرک عینی از دیگر عناصر شاخص و ویژگی های فرهنگی شناخته شده و تعمیم یافته این فرهنگ به ویژه الگو های معماری و عناصر مرتبط با آن در این محوطه شناسایی نشده بود.

این باستان شناس با بیان این که بی تردید سطح و محدوده اندک کاوش در لایه های این دوره در محوطه قلی درویش می تواند در میزان درک و شناخت اندک ما مبنی بر عدم حضور عناصر و شاخصه های معماری این فرهنگ در محوطه قلی درویش عامل مهمی به شمار آید، گفت: اما در مجموع، با مطالعه مجموعه مدارک دوره IIIA قلی درویش این تحلیل اولیه قابل طرح است که دوره IIIA قلی درویش احتمالا نشانگر برقراری ارتباطات، تعاملات و تأثیرات متقابل بین فرهنگ بومی دشت قم (ساکن در دشت) با فرهنگ های شمال غرب و زاگرس مرکزی است.

به گفته او یک چنین تعاملاتی می تواند مبین ارتباط مستقیم فرهنگ های بومی ساکن در دشت قم (قلی درویش) با فرهنگ های کوچ رو یا نیم کوچروی کورا ارس باشد که در ارتفاعات جنوب دشت قم حضور پیدا کرده اند.

سرلک اظهار کرد: با این وصف و با اتکا به مدارک به دست آمده از کاوش های گورستان خاوه، می توان این فرض اولیه را بیان کرد که در نیمه نخست هزاره سوم ق.م، احتمالا گروه هایی از جوامع ماوراء قفقاز قدیم در فرایند گسترش خود، به طور مستقیم وارد دشت قم شده و به دلیل ساختار اقتصاد معیشتی مبتنی بر دامداری در نواحی کوهستانی جنوب دشت قم برای دست یابی به مراتع مورد نیاز و احتمالا دسترسی به منابع غنی سنگ فلزات منطقه وشنوه قم مستقر شده اند که برای ورود و استقرار گروه های کوراارس به دشت قم، دو جهت تاریخی طبیعی قابل طرح است.

بررسی باستان شناختی مخزن سد آبریز کهگیلویه

احمد آزادی باستان شناس نیز با بیان این که پروژه بررسی باستان شناختی مخزن سد آبریز، با هدف شناسایی محوطه های موجود در مخزن این سد انجام شد، شرح داد: این بررسی در راستای اجرای طرح جامعی تحت عنوان سد آبریز، سامانه انتقال آب و شبکه آبیاری و زه کشی دشت های دهدشت و چرام است که در فاز اول، تنها بررسی مخزن سد انجام شد.

او با بیان اینکه بیشترین گونه محوطه های شناسایی شده، محوطه هایی با معماری سنگی خشکه چین است، گفت: با توجه به سبک زندگی مردمان منطقه مورد بررسی تا چند دهه پیش که بر اساس شیوه کوچ نشینی بوده است، همانند بررسی های باستان شناختی پیشین منطقه قابل پیش بینی بود که برخی محوطه های شناسایی شده از نوع کوچ نشینی باشد.

آزادی با بیان این که در دوره اسلامی، به طور کلی در منطقه کهگیلویه، الگوی استقراری این محوطه ها با الگوی روستاهای دهه های گذشته و حتی امروزی تقریبا یکسان است، گفت: آن ها معمولا تک دوره ای بوده و بیشتر شامل محوطه هایی با پراکندگی سفال و معماری سنگی هستند که با استفاده از تکه سنگ های کوچک و بزرگ طبیعی و تا حدودی تراش خورده ساخته شده اند.

او اظهار کرد:با توجه به رویکرد تپه محوری در باستان شناسی ایران و کم رنگ بودن نقش باستان شناسی کوچ در پژوهش های میدانی، اهمیت این محوطه ها دوچندان بوده و لزوم انجام پژوهش های هدفمند در آن ها بیشتر احساس می شود.

کاوش باستان شناسی در قلعه سانسیز، طارم

حمزه کریمی باستان شناس دیگر سخنران این نشست در ادامه، قلعه سانسیز (قلعه گبری)را یکی از قلعه های نسبتا بزرگ، شامل بقایای استحکامات تدافعی بر فراز یک بلندی طبیعی مرتفع در حاشیه جنوبی رودخانه قزل اوزن و چندین تپه کم ارتفاع تر در جنوب و شمال آن دانست و گفت: مطابق بررسی ها و مطالعات اولیه، آثار معماری موجود قلعه که بیشتر آن در زیر خاک و آوار مدفون است، همچنین تپه های شمالی احتمالا متعلق به سده های اولیه و میانی اسلامی و تپه های جنوبی گورستان هایی از عصر آهن و دوران اسلامی هستند.

او با ابراز تأسف از این که طی یکی دو دهه اخیر بخش زیادی از تپه های جنوبی و قسمت هایی از قلعه مورد حفاری غیرقانونی قرار گرفته و تا حدودی تخریب و از بین رفته است، اضافه کرد: آنچه از قلعه سانسیز بر جای مانده بقایای معماری سنگی و آجری است که در یک بخش بزرگ در رأس تپه و دامنه های شمالی آن به چشم می خورد.

کریمی اظهار کرد: برنامه کاوش در قلعه سانسیز (گور قلعه سانسیز) طارم، با هدف کسب اطلاعات از توالی استفاده از قلعه در دوره های مختلف تاریخی و اسلامی و همچنین آگاهی از نوع معماری به کار رفته در قلعه و بازسازی موردی آثار و ساختارهای پدیدار شده در فصل اول به پایان رسید.

او اظهار کرد:با اتمام کاوش در فصل اول بخشی از برج و فضای معماری در بخش جنوب شرقی قلعه نمایان شد و بر اساس مهم ترین یافته فرهنگی، سفال و مقایسه آن ها چنین استنباط می شود، در اوایل سده چهارم خاندان کنگریان در منطقه طارم شکل گرفته و سپس با قدرت خود برخی مناطق هم جوار را نیز تحت تسلط خودشان در می آورند.